Wat kan ik voor de start van de behandeling voor kanker doen om het resultaat te verbeteren ?
In de periode vooraf aan de operatie, start van de bestraling of behandeling met medicijnen (bijvoorbeeld chemotherapie) is het zinvol om uw conditie als dat mogelijk is op peil te houden of te verbeteren. Een goede lichamelijke en mentale conditie draagt eraan bij dat u de behandeling beter aan kunt, er minder complicaties optreden en u er zo goed mogelijk van herstelt.
Aan een verbetering van uw conditie kunt u zelf bijdragen door veel te bewegen, eiwitrijk te eten, te stoppen met roken, geen alcohol te drinken en stress en emoties niet te laten overheersen. Dat is niet altijd gemakkelijk op te brengen; zeker niet als u klachten hebt door de ziekte, vermoeidheid optreedt en uw conditie al minder is geworden. Daarom worden er ook speciale prevalidatie- of voorbereidingsprogramma's ontwikkeld, waarbij onder professionele begeleiding de lichamelijke en mentale fitheid wordt verbeterd. Bespreek met uw behandelend arts of dit voor u een goed idee is en wat de mogelijkheden zijn.
Wat is prevalidatie?
Prevalidatie, ook wel prehabilitatie genoemd, is nieuw en is een term die wordt gebruikt voor het verbeteren van zowel de lichamelijke als de mentale fitheid van de patiënt voorafgaand aan de behandeling, om daarmee het resultaat van behandeling en het herstel ervan te verbeteren. Een individueel programma wordt opgesteld wat training, (eiwitrijke) voeding, stoppen met roken en alcohol en aandacht voor mentaal welbevinden onder begeleiding van zorgprofessionals kan omvatten.
De invloed van de ziekte en de behandeling:
Bij de diagnose komt het regelmatig voor dat er sprake is van een verminderde conditie. Dit komt doordat kanker niet alleen problemen veroorzaakt op de plek waar de tumor zit maar ook invloed heeft op het gehele lichaam.
De stofwisseling verandert, waardoor met name spieren gemakkelijker worden afgebroken en minder goed worden opgebouwd. Daardoor wordt er meer energie verbruikt en heeft het lichaam meer eiwit nodig. Tegelijkertijd kan het ook zijn dat u minder goed eet, doordat uw eetlust is afgenomen, of dat de ziekte u belemmert in het eten, bijvoorbeeld doordat u niet meer goed kunt slikken.
Wanneer u vermoeid bent neemt al snel de hoeveelheid lichaamsbeweging af. Al deze factoren leiden gemakkelijk tot gewichts- en spierverlies en dat leidt tot een slechtere conditie. Ook de operatie, bestraling of behandeling met medicijnen zijn stressvolle gebeurtenissen voor het lichaam, die een ongunstige invloed hebben op de conditie.
Meer kans op complicaties bij slechte conditie:
Onderzoek laat zien dat mensen die voorafgaand aan de behandeling een slechte lichamelijke en mentale conditie hebben, de behandelingen minder goed aankunnen. Er is meer kans op complicaties, de behandeling moet soms (tijdelijk) worden onderbroken of kan niet worden afgemaakt en het herstel ervan verloopt minder snel. Een Nederlands onderzoek bij 139 patiënten met darmkanker liet zien dat bij mensen met een slechte lichamelijke conditie, die rookten, een laag ijzergehalte in het bloed hadden en royaal alcohol gebruikten, er een hogere kans was op verschillende ernstige complicaties. De tijd die ze in het ziekenhuis lagen was lang: gemiddeld 16 dagen. Bij mensen die geen of milde complicaties hadden was de gemiddelde tijd dat ze in het ziekenhuis lagen 6 dagen.
Fit worden voordat de behandeling start:
Het is daarom wenselijk om in de periode voorafgaand aan de behandeling de conditie op peil te houden en zo mogelijk te verbeteren om zo fit mogelijk aan de behandeling te beginnen. Bij een zeer slechte lichamelijke conditie wordt de operatie of behandeling soms uitgesteld als dat mogelijk is. En worden eerst maatregelen genomen om de conditie te verbeteren. Een overzichtsstudie naar het uitstellen van de behandeling om de conditie te verbeteren, laat geen verhoogd risico voor de verdere behandeling en de resultaten daarvan zien.
Wat is nodig om vóór de behandeling de fitheid zoveel mogelijk te bevorderen?
Lichaamsbeweging en training
Goede voeding met bij elke maaltijd en na training veel eiwitten
Bij voorkeur stoppen met roken en alcohol
Werken aan mentaal welbevinden.
Training:
Om verlies van spieren tegen te gaan is beweging en vooral training nodig. Deze training wordt bij voorkeur begeleid door een fysiotherapeut met een specialisatie in oncologie. Het doel van de training is het sterker maken van de spieren door krachttraining en het verbeteren van de algehele conditie door duurtraining zoals stevig wandelen, fietsen, roeien of dansen.
Meer informatie over sporten tijdens de behandeling kunt u hier vinden: https://www.voedingenkankerinfo.nl/is-het-verstandig-om-te-sporten-bij-chemotherapie/ .
Voeding:
Voeding met voldoende eiwit is samen met beweging belangrijk om uw lichamelijke conditie te verbeteren. Door voldoende eiwitten te eten kunnen de spieren opgebouwd en sterker worden.
Met voldoende eiwitten wordt 25-30 gram eiwit per hoofdmaaltijd en 20-30 gram eiwit na een training bedoeld. Daarnaast is een gevarieerde voeding die alle vitamines en mineralen bevat belangrijk voor de algehele conditie. Een vitamine die hierbij extra belangrijk is, is vitamine D. Vitamine D heeft invloed op spierkracht, spierpijn, en herstel na blessures. Voldoende vitamine D kan de spierkracht en de spierfunctie positief beïnvloeden. In dit artikel vindt u informatie over het gebruik van supplementen.
Training en voeding versterken elkaar. Door training worden de eiwitten in de voeding beter benut voor de spieropbouw. En door goede voeding heeft de training meer effect op de algehele conditie.
Hier vindt u een overzicht van een voeding die alle voedingsstoffen bevat:
https://www.voedingenkankerinfo.nl/aanbevelingen/ . Voor extra eiwitten kunt u dit lijstje raadplegen: https://www.voedingenkankerinfo.nl/eiwitrijke-producten/ . Voor patiënten met nierfunctiestoornissen kan het schadelijk zijn om grote hoeveelheden eiwitten binnen te krijgen.
Als goed en voldoende eten lastig is kunt u een diëtist met een specialisatie in de oncologie raadplegen. De diëtist zal u persoonlijk adviseren, juist wanneer u problemen heeft met eten. Onbedoeld gewichtsverlies is een alarmsignaal en is een goede reden om uw arts te vragen om u door te verwijzen naar een diëtist. https://www.voedingenkankerinfo.nl/voedingstips-bij-ongewenst-gewichtsverlies-bij-kanker-2/
Roken en alcohol:
Roken heeft een negatieve invloed op uw conditie en het resultaat van de behandeling. Stoppen met roken zorgt ervoor dat het lichaam over meer zuurstof beschikt. Daardoor genezen wonden beter na de operatie, heeft de bestraling meer effect en verbetert ook het resultaat van de behandeling met medicijnen. Volledig stoppen met roken heeft de voorkeur om het effect van de behandeling niet tegen te werken. Tenminste vier weken niet meer roken geeft al een duidelijke verbetering. Stoppen met roken is vaak niet eenvoudig en daarom is het goed om met de arts te bespreken welke ondersteuning voor u het meest effectief is.
Ruim gebruik van alcohol (> 1-2 glazen per dag) kan ook uw conditie aantasten. Bij de behandeling met medicijnen kan alcohol een ongunstige invloed hebben. Volledig stoppen met alcohol heeft de voorkeur om een goede conditie te houden en om het effect van de behandeling niet tegen te werken. Alcohol vertraagt bijvoorbeeld de afbraak van medicatie door de lever, waardoor u meer last van bijwerkingen kunt krijgen.
Stress en emoties:
Zorgen, spanning en emoties zijn bij het horen van de diagnose kanker heel normaal. Veel patiënten kunnen de optredende stress op den duur goed hanteren, zeker met ondersteuning van hun naasten, arts en verpleegkundig specialist. Maar de spanning en angst kunnen ook te hoog oplopen en dat tast de mentale fitheid aan. In onderzoek is gezien dat ernstige stress, langdurige angst en depressies er ook voor kunnen zorgen dat de opnameduur in het ziekenhuis na een operatie langer kan zijn. Naast aandacht voor lichamelijke gevolgen van de ziekte is het belangrijk dat er aandacht is voor de mentale gevolgen van de ziekte. Zo is het goed om voorafgaand aan de behandeling te bepalen of er sprake is van ernstige mentale klachten en zal waar nodig begeleiding gegeven kunnen worden door de maatschappelijk werker, geestelijk verzorger, of een psycholoog. Deze begeleiding is erop gericht om beter te kunnen omgaan met emoties, zoals angst en verdriet, maar kan ook praktisch van aard zijn bijvoorbeeld als hulp in huis nodig is.
Bespreek met de behandelend arts of verpleegkundig specialist uw zorgen en emoties. Zij kunnen u verwijzen naar de juiste zorgprofessional.
Een speciaal prevalidatie programma om de conditie te verbeteren:
Een aantal studies laat zien dat prevalidatie voorafgaand aan de start van de behandeling met name bij mensen met een verminderde conditie kan bijdragen aan minder complicaties, een sneller herstel en een betere conditie na afloop van de behandeling.
In deze studies kregen kleine groepen patiënten een of meer van de volgende onderdelen: begeleid trainen, een aangepaste eiwitrijke voeding, stoppen met roken en alcohol en psychologische begeleiding.
Het kan lastig zijn om zélf al deze onderdelen uit te voeren, zeker als er klachten zijn en de conditie al slechter is geworden. Daarom worden er speciale prevalidatie- of voorbereidingsprogramma's ontwikkeld.
De mogelijke voordelen van een prevalidatie programma zijn gezien in kleine studies en bij de mensen die in een slechte conditie waren. Prevalidatie is voornamelijk onderzocht bij longkanker, borstkanker, prostaatkanker en dikke darmkanker. Studies met meer patiënten en bij meer vormen van kanker zijn nodig om aan te tonen wat het effect van prevalidatie is, bij welke personen het effect het grootst is en wat de precieze inhoud van het programma zou moeten zijn.
Prevalidatie is nog relatief nieuw in Nederland en wordt in sommige ziekenhuizen aangeboden, vaak in combinatie met onderzoek. Op basis van testen wordt vastgesteld of het in uw situatie nodig is om uw lichamelijke of mentale fitheid te verbeteren en krijgt u een persoonlijk programma aangeboden. Uw arts kan u hierover informeren.
Vraag hulp aan een professional:
Wanneer er geen prevalidatie programma beschikbaar is kunt u overleggen met uw behandelend arts of het voor u nuttig is doorverwezen te worden naar een oncologische fysiotherapeut voor bewegingsadvies, een oncologiediëtist voor voedingsadvies, een psycholoog voor mentale ondersteuningen en hoe u kunt worden ondersteund te stoppen met roken.