Prostaatkanker. Symptomen, onderzoek en behandeling.

Auteur: Meintje Haringsma - gezondheidenco.nl/prostaatkanker.

Prostaatkanker is kanker waarbij in de prostaat kwaadaardige cellen ongeremd groeien. Het wordt ook wel prostaatcarcinoom genoemd. De kanker ontstaat in de klierbuisjes van de prostaat. Die krijgen daardoor een andere structuur en soms voelt de prostaat daardoor harder aan. Dit kan een arts soms voelen. Bij mannen is kanker aan de prostaat de meest voorkomende kankersoort.

Tekst gaat verder onder de Foto:

Prostaatkanker:

Zo'n 12.000 mannen krijgen per jaar de diagnose en dat betekent dat 1 op de 10 mannen ooit in zijn leven prostaatkanker krijgt. Mannen van boven de 55 jaar hebben de meeste kans op de kankersoort, maar ook veel jongere mannen kunnen het krijgen. Per jaar sterven zo'n 3000 mannen aan de ziekte. Maar er zijn ook mannen die prostaatcarcinoom hebben, die zo weinig groeit dat er niets aan gedaan hoeft te worden. Prostaatkanker groeit meestal langzaam en geeft in het begin geen klachten. Bij sommige mannen wordt prostaatkanker per toeval ontdekt, wanneer zij met plasklachten of andere klachten bij de huisarts komen.

Symptomen van prostaatkanker:

Het verraderlijke aan prostaatkanker is dat er vaak lang geen klachten zijn. Men denkt dat de mannen die op hoge leeftijd overlijden, zo'n 80 procent prostaatkanker heeft. Aan prostaatkanker ga je vaak ook niet dood. Het wordt ernstiger wanneer de tumor uitzaait naar de lymfeklieren en later naar de botten.  Een tumor groeit vaak heel langzaam en dus voelt iemand dat niet. Vaak beginnen de klachten pas als de kanker al is uitgezaaid naar andere lichaamsdelen.

Kenmerken van prostaatkanker:

• Vaak moeten plassen
• Niet goed kunnen plassen
• Het plassen doet pijn of brandt
• Er druppelt nog urine na bij het plassen
• Bij het plassen heb je een hele zwakke straal
• De plas is troebel of ziet er bloederig uit

Al deze zaken kunnen trouwens ook veroorzaakt worden door een 'goedaardige' prostaatvergroting.  Maar ga altijd naar een arts met de bovenstaande klachten.

Prostaat:

Wat doet de prostaat? De prostaat is een klier die alleen mannen hebben en die rondom de plasbuis ligt. Dat is direct onder de blaas. De prostaat is een soort grote knikker en maakt vocht aan en scheidt het ook af. Dit prostaatvocht is nodig bij een zaadlozing, omdat ze het zaad levend houdt na de zaadlozing. De zaadcellen komen namelijk samen met het prostaatvocht naar buiten via de plasbuis. Hormonen zorgen er voor dat de prostaat goed werkt. Die hormonen zijn er ook verantwoordelijk voor dat de prostaat vanaf de pubertijd groeit. Als die groei doorzet op latere leeftijd, kan dit voor problemen zorgen met de ongebreidelde groei van de prostaat. De prostaatkanker zelf ontstaat in de klierbuisjes van de prostaat. Het weefsel verandert dan en wordt harder. Een goedaardige vergroting van de prostaat bestaat overigens ook. Dan wordt de prostaat abnormaal groot, maar is het geen kanker.

PSA:

PSA (Prostaat Specifiek Antigeen) is een eiwit dat normaal bij mannen in geringe mate in het bloed aanwezig is. Het wordt gevormd in het klierweefsel van de prostaat, zowel in een gezonde als een 'zieke' prostaat. Een 'zieke' prostaat geeft meer PSA af in het bloed. Dat kan het geval zijn bij een goedaardige prostaatvergroting of prostaatontsteking, maar vooral bij prostaatkanker.

Een verhoogde PSA-waarde kan dus op prostaatkanker duiden. Als je PSA-waarde licht verhoogd is, zal de huisarts het meestal even aankijken en na enige tijd het bloed opnieuw onderzoeken. Er hoeft niet direct sprake van kanker te zijn. Overleg met je huisarts als je je zorgen maakt.

Wat is een normale PSA-waarde?

Naarmate je ouder wordt, stijgt de PSA-waarde. Op dit moment worden de PSA-waarden uit onderstaand overzicht aangehouden.

Hieronder zit je meestal goed:

• 40 tot 55 jaar jaar: lager dan 1,5
• 55 tot 65 jaar: lager dan 2,5
• 65  tot 75 jaar: lager dan 3,5/4

Wel prostaatkanker, maar geen last:

Er zijn ook veel mannen die bij het ouder worden kleine haarden hebben met prostaatkanker, zonder dat ze er last van hebben of zonder dat ze daarvoor behandeld hoeven te worden.

Soorten prostaatkanker:

Prostaatcarcinoom ontstaat in de klierbuisjes van de prostaat. De kans op prostaatkanker neemt toe met de leeftijd. Prostaatkanker komt het meest voor bij mannen boven de 65 jaar. Prostaatkanker kan ook op jongere leeftijd ontstaan, vanaf ongeveer 45 jaar.

In de behandeling van prostaatkanker wordt een onderscheid gemaakt tussen:

• Niet-uitgezaaid prostaatkanker
• Recidief (teruggekeerd) prostaatkanker na eerdere behandeling
• Beperkt uitgezaaid prostaatkanker
• Uitgezaaid prostaatkanker

Oorzaak prostaatkanker:

Waardoor krijg je prostaatkanker?Het is niet te zeggen wat de kanker veroorzaakt. Bij 1 op de 10 tot 20 mannen met prostaatcarcinoom is er sprake van erfelijkheid. Dit is het geval als ten minste 2 directe familieleden ook prostaatkanker hebben.  Ook bij mannen met een Afrikaanse achtergrond komt prostaatkanker meer voor. Seksuele activiteit, masturbatie of sterilisatie veroorzaakt geen prostaatkanker.

Verder lijken nog een aantal factoren mee te spelen die het risico op prostaatkanker vergroten. Mannelijke hormonen schijnen daarin een rol te spelen. Maar ook voeding speelt volgens sommigen een rol. Met name in westerse landen waar mannen veel vet en eiwitten eten, zou het risico op prostaatkanker verhoogd zijn. Echte bewijzen daarvoor zijn er overigens niet. 

Uitzaaiingen bij prostaatkanker:

Kanker kan uitzaaien en prostaatkanker dus ook. Als het uitzaait, is dat in eerste instantie meestal naar de lymfeklieren in de onderbuik of naar de botten.

Of en wanneer prostaatkanker uitzaait, hangt af van hoe agressief de tumor is. Prostaatkanker groeit over het algemeen langzaam. Het komt regelmatig voor dat de kanker niet of pas na jaren uitzaait.

Uitzaaiingen komen vaker voor als de kankercellen agressief zijn. Dit wordt gemeten met de Gleason-score. Er is ook een grote kans op uitzaaiingen als de tumor door het kapsel van de prostaat heen is gegroeid (stadium T3 en T4).

Prostaatkanker zaait meestal uit naar de botten. Omdat de haard in de prostaatkanker is, wordt dit prostaatkanker genoemd en niet botkanker. De uitzaaiingen kunnen ook voorkomen in de lymfeklieren van de buik, borst en hals. Uitzaaiingen in de longen en lever zijn zeldzamer.

Tekst gaat verder onder de Foto:

Hoe wordt prostaatkanker onderzocht?

Om de diagnose prostaatkanker te kunnen stellen gebruiken huisarts of uroloog vaak de volgende testen:

• Een prostaatonderzoek waarbij de arts met zijn vingers via de anus aan de prostaat voelt. Voelt hij een vergroting of verharding dan wordt vaak doorverwezen. Dit wordt een rectaal toucher genoemd.
• PSA-test: Deze test kijkt naar de hoeveelheid van een specifiek eiwit in je bloed. Dit specifieke eiwit wordt alleen door de prostaat gemaakt. Als de hoeveelheden van dit eiwit in het bloed verhoogd is, dan is de PSA waarde ( prostaat waarde)  verhoogd. Dit kan wijzen op prostaatkanker, maar het hoeft niet.
• Echografie. Met een echografie wordt met behulp van een echo gekeken of zich ook een tumor bevindt in de prostaat of de klierbuisjes van de prostaat.  
• Biopsie. Met een biopsie worden stukjes weefsel uit de prostaat gehaald. Dit wordt gedaan met een holle naald en het gebeurt via de anus door een echobuis. Dit weefsel wordt onderzocht op kankercellen.

Onderzoek naar stadium prostaatkanker:

Is uit één of meerdere onderzoeken gebleken dat er sprake is van prostaatkanker dan zijn er meer onderzoeken nodig om te kijken in welk stadium de kanker zich bevindt. 

Dit kunnen zijn:

• Een MRI. Met dit apparaat kan door middel van dwarsdoorsneden bekeken worden waar de tumoren zitten en waar eventuele uitzaaiingen te vinden zijn.
• CT-scan met punctie. Met een CT scan met punctie kan gekeken worden of de kanker is uitgezaaid naar de lymfeklieren. De scan spoort de klier(en) dan op, met de punctie worden cellen uit verdachte klieren gehaald en onder de microscoop bekeken. 
• Botscan. Omdat prostaatkanker de neiging heeft om uit te zaaien naar de botten, kan met een botscan eventuele uitzaaiingen in de botten zichtbaar gemaakt worden.

Hoe wordt prostaatkanker behandeld?

Behandelingen van prostaatkanker hangen af van het stadium van de ziekte en of er uitzaaiingen zijn. Zo kan bij kanker die beperkt is tot alleen de prostaat vooral voortdurend gecontroleerd worden zonder behandeling of wordt er gekozen voor het verwijderen van de prostaat. Bij zo'n operatie wordt de hele prostaat, inclusief de zaadblaasjes verwijderd. Soms haalt de arts ook de lymfeklieren weg die in de buurt van de prostaat liggen. Vaak wordt dan ook inwendig of uitwendig bestraald.  Zit de kanker ook in de lymfeklieren dan worden zowel prostaat als lymfeklieren vaak verwijderd en wordt uitwendig bestraald. Tevens wordt dan vaak hormoontherapie gegeven. Bij uitgezaaide prostaatkanker wordt daarnaast ook chemotherapie gegeven.

Een behandeling van prostaatkanker is geen pretje. Het duurt ongeveer een jaar om zowel lichamelijk als geestelijk van een behandeling te herstellen. Zo bestaat er ook een kans op complicaties. Door bestraling of een operatie kunnen mannen blijvende incontinentieklachten krijgen. Dat varieert vaak van een paar druppen tot de hele plas. Ook kunnen er darmklachten ontstaan. Een groter percentage (40-60 procent) zal na de behandeling erectiestoornissen of helemaal geen erectie meer kunnen krijgen.

Klaarkomen:

Kun je ook prostaatkanker krijgen door teveel seks?  Sommige mannen denken dat, maar het is grote onzin. Er is geen enkel bewijs dat de kans op prostaatkanker kleiner wordt door een orgasme en ejaculatie. Een prostaat produceert zaadvocht dat gebruikt wordt voor het transport van de zaadcellen. Maar ook zonder prostaat kun je nog klaarkomen. Je komt dan alleen 'droog' klaar. Volgens urologen voelt dat anders. Soms zelfs intenser.

Het verwijderen van de prostaat:

Bij het verwijderen van de prostaat kunnen bijwerkingen optreden.

Dit kan zijn:

• Erectiestoornissen
• Een droog orgasme. Dit betekent een zaadlozing die zonder vocht is
• Het ophouden van plas kan voor een tijdje of helemaal niet meer lukken
• Lymfeoedeem bij het verwijderen van de lymfeklieren

Hormoontherapie bij prostaatkanker:

Hormoontherapie bij prostaatkanker is eigenlijk anti-hormoontherapie. De medicijnen maken dat de aanmaak van hormonen (testosteron) wordt beperkt of hun invloed minder wordt. En dat remt dan weer de groei van de kankercellen, want die voeden zich als het ware met die hormonen.  Vaak begint die therapie met injecties, die er voor zorgen dat de zaadballen minder testosteron aanmaken. De injecties worden elke maand of iedere 3 tot 6 maanden gegeven. Hormoontherapie en tegelijkertijd bestraling krijgen, maakt de kans op genezing groter.

Hormoontherapie werkt overigens alleen bij hormoongevoelige tumoren. Omdat de antihormonen zich door het hele lichaam begeven, richten ze zich op alle plekken waar de kanker zich kan hebben genesteld. Ook micrometastasen (mini uitzaaiingen die met de meeste medische apparatuur niet te zien zijn) zouden daardoor ook minder kans krijgen om zich te ontwikkelen tot tumoren. Als duidelijk is dat het gaat om een hormoongevoelige prostaatkanker dan kan direct na de diagnose worden gestart met de medicijnen. Dat hoeft echter niet. Hormonale therapie heeft namelijk wel bijwerkingen. Soms wordt bij prostaatkanker ook hormoontherapie gecombineerd met chemotherapie.

Tekst gaat verder onder de Foto:

Bijwerkingen hormoontherapie prostaatkanker:

De antihormonen die mannen krijgen bij prostaatkanker kunnen de nodige bijwerkingen hebben.

Dit kunnen zijn:

• Dikker worden, minder spieren krijgen en minder lichaamshaar krijgen.
• Minder zin in seks hebben of moeite hebben om een erectie te krijgen
• De kans op onvruchtbaarheid is bij hormoontherapie groot. Dit hangt overigens wel af van leeftijd en behandelingen die iemand al eerder heeft ondergaan. Wie een kinderwens heeft doet er goed aan om dit zo snel mogelijk na de diagnose te bespreken met zijn arts
• Klachten die lijken op de overgang bij de vrouw zoals opvliegers, opgezwollen borstweefsel, neerslachtigheid, botontkalking, gewrichtspijn, hoofdpijn, vermoeidheid

Zaadballen verwijderen:

Om te voorkomen dat het lichaam nog testosteron aanmaakt, kan ook voorgesteld worden om de zaadballen te verwijderen. Dit wordt wel castratie genoemd.

Hormonale therapie is uitgewerkt:

Vaak werken anti-hormoontherapie of het verwijderen van de zaadballen op een gegeven moment niet meer en stijgt de PSA toch weer. De tumor is dan resistent geworden voor de therapie. Wel kan dan geprobeerd worden of andere antihormonen wel werken.  Bij castratie-resistente prostaatkanker met uitzaaiingen in de botten, wordt ook wel een behandeling met radioactief radium gegeven. Dit geeft plaatselijk straling af en remt op die manier de groei van de prostaatkankercellen in de botten. Dit kan tot het verlengen van het leven leiden en de pijn in de botten verminderen. Deze behandeling kan alleen bij behandeling van uitzaaiingen naar de botten. Alleen botcellen nemen namelijk het radium op. Andere cellen doen dat bijna niet. Door het radium radioactief te maken, worden de uitzaaiingen in de botten van binnenuit bestraald. Samarium, rhenium of strontium zijn ook radioactieve stoffen die worden gebruikt bij uitzaaiingen van prostaatkanker in de botten. Zij verlengen het leven echter niet.

Nasleep van prostaatkanker:

Ook na een geslaagde behandeling blijven veel mensen rondlopen met persoonlijke vragen. Die gaan vooral over seks. Het is goed om daar over te praten. Penetratie is lastig zonder erectie en sommige partners vinden urineverlies niet prettig. Stellen moeten daarom op hun eigen manier balans vinden in intimiteit en seksualiteit. Je kunt altijd hulp vragen aan je arts of bij een psycholoog.

Bron: www.gezondheidenco.nl