Kankerpatiënt krijgt steeds vaker immuuntherapie: hoe werkt het en kan het kanker genezen?
Auteur: Priscilla van Agteren -gelderlander.nl/gezond
Rechts: oncoloog John Haanen.
Getty Images / Andre Jagt.
6 vragen over Immuuntherapie kan bij patiënten met kanker in een vergevorderd stadium verrassend goede resultaten opleveren. Waarom lijkt immuuntherapie soms een wondermiddel zijn, maar kan het niet alle kankerpatiënten helpen? Oncoloog John Haanen legt uit hoe immuuntherapie werkt en wat we er wel en niet van kunnen verwachten.
1. Wat is immuuntherapie?
,,Heel simpel gezegd is immuuntherapie het inzetten van het eigen afweersysteem tegen de kanker’’, zegt John Haanen, oncoloog bij het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam en bijzonder hoogleraar translationele immuuntherapie van kanker in het Leiden University Medical Center.
Immuuntherapie, ook wel immunotherapie, is een verzamelnaam voor verschillende soorten behandelingen. Gemene deler is dat de behandeling zich niet richt op het bestrijden van de kankercellen zelf, maar op het behandelen van het eigen afweersysteem zodat dit de kankercellen met succes kan aanvallen.
Haanen: ,,Begin 2010 kwamen de eerste medicijnen voor immuuntherapie op de markt. In 2011 hebben wij onze eerste patiënten hiermee behandeld. Waar voorheen de meeste kankerpatiënten chemotherapie kregen, krijgen in ons ziekenhuis patiënten nu vaker immuuntherapie.’’
2. Hoe helpt immuuntherapie ons afweersysteem precies?
De taak van ons afweersysteem is ziekmakers zoals bacteriën en virussen opruimen. Ook eigen cellen die beschadigd of gemuteerd zijn, worden vernietigd. ,,De soort afweercel die dit werk doet, de T-cel, herkent normaal gesproken een afwijkende cel op basis van de eiwitten die deze bij zich draagt.’’
De T-cellen hebben ook een ingebouwde ‘rem’ om eigen, gezonde cellen te kunnen herkennen en te voorkomen dat deze ten onrechte worden vernietigd. ,,Deze rem noemen we de checkpointreceptor. Sommige kankers dragen eiwitten waarmee ze de checkpointreceptor aanzetten en de afweercel misleiden. De afweercel herkent de kankercel niet meer als afwijkend en laat hem met rust.’’
Met immuuntherapie worden afweercellen ‘van de rem gehaald’. ,,Met medicijnen kunnen we de checkpointreceptoren deblokkeren, waarna de afweercellen de kanker wel kunnen herkennen en alsnog opruimen.’’
Bij huidkanker, veroorzaakt door straling van de zon, is er veel genetische verandering en slaat de therapie vaak goed aan
John Haanen, oncoloog en bijzonder hoogleraar.
Bij immuuntherapie worden ook steeds vaker ‘levende medicijnen’ ingezet. ,,We nemen afweercellen van de patiënt en kweken daar bij celtherapie hele grote hoeveelheden van om ze vervolgens weer terug te geven aan het lichaam. We kunnen de afweercellen ook genetisch veranderen, zodat ze de kankercellen beter kunnen herkennen. Vooral bij kankers in het bloed, zoals leukemie en lymfomen, geeft dit goede resultaten.’’
De middelen voor immuuntherapie worden toegediend per infuus. ,,Patiënten komen één keer in de vier tot zes weken voor de toediening naar het ziekenhuis.’’ Een traject duurt meestal één tot twee jaar. ,,Na twaalf weken kijken we of we effect zien. Zo niet, dan stoppen we. Zien we wel resultaat, dan gaan we door.’’
3. Hoe goed werkt immuuntherapie?
Het aandeel van alle kankerpatiënten in Nederland dat positief resultaat ziet van immuuntherapie is ongeveer 25 procent. ,,Dat lijkt misschien niet veel, maar het is een gemiddelde over alle kankersoorten en alle patiënten. Bij sommige vormen van kanker zien we een veel hogere kans van slagen.’’
In de praktijk kan immuuntherapie voor patiënten een groot verschil maken. ,,Zelfs bij sommige patiënten met kanker in een vergevorderd stadium en met uitzaaiingen zien we bij immuuntherapie dat de ziekte zo afgeremd kan worden dat zij nog jaren langer leven.’’
Radioloog Jelle Barentsz legt uit hoe geslepen de vijand is waartegen hij strijdt (video):
Immuuntherapie lijkt daarmee misschien een wondermiddel, maar dat is het niet, benadrukt Haanen. ,,Patiënten hebben er soms over gehoord en denken dat het kanker kan genezen. Dat klopt in de meeste gevallen niet. We kunnen bij veel patiënten de ziekte vertragen, waardoor ze langer kunnen overleven met kanker, maar dat betekent niet dat de kanker echt weg is.’’
Immuuntherapie kan voor, na of in combinatie met andere behandelingen tegen kanker worden ingezet. ,,Sinds de opkomst van immuuntherapie is het gebruikelijk om het later in het behandeltraject in te zetten, na bijvoorbeeld chemotherapie en/of operatief verwijderen van tumoren. Maar in het Antoni van Leeuwenhoek kiezen we nu vaker voor immuuntherapie in een eerder stadium van de behandeling, met goede resultaten. We doen hier onderzoek naar, en als land lopen we in deze ontwikkeling voorop.’’
In het Antoni van Leeuwenhoek kiezen we nu vaker voor immuuntherapie in een eerder stadium van de behandeling
John Haanen, oncoloog en bijzonder hoogleraar.
4. Wanneer is immuuntherapie het meest effectief?
Immuuntherapie is nu voor ongeveer twintig soorten kanker in Nederland beschikbaar als behandeling. Hoe meer genetische afwijkingen er in de kankercel zitten, hoe groter de kans dat de behandeling aanslaat. ,,Dan is er meer verandering in de eiwitten op de cel en dat wordt door het afweersysteem opgemerkt. Bij huidkanker, veroorzaakt door straling van de zon, is er veel genetische verandering en slaat de therapie vaak goed aan. Bij kankers die worden veroorzaakt door roken, zoals longkanker en blaaskanker, zijn er ook veel genetische veranderingen in de cellen en zien we ook vaak goed resultaat.’’
Sommige kankersoorten worden veroorzaakt doordat het lichaam dna-foutjes bij celdeling niet herkent en deze ‘foute’ cellen niet opruimt. Hier is immuuntherapie vaak effectief. ,,Bij 15 procent van de gevallen van dikkedarmkanker is dit de onderliggende oorzaak.’’
Immuuntherapie heeft ook een goede kans van slagen bij kankersoorten die veroorzaakt worden door een virus. ,,Bijvoorbeeld bij baarmoederhalskanker en keelkanker, waar het HPV-virus de oorzaak van is.’’
Kanker is helaas nog steeds doodsoorzaak nummer 1 in Nederland. Hoe kan dat? (video):
5. En wanneer heeft immuuntherapie minder nut?
Bij kankervormen waarbij er minder genetische afwijkingen zijn, is het voor het afweersysteem moeilijker ze op te sporen. Haanen: ,,We zien daardoor bij bijvoorbeeld hersentumoren en prostaatkanker een minder grote kans van slagen.’’
6. Heeft immuuntherapie bijwerkingen?
Ja, en die hangen samen met de invloed die immuuntherapie heeft op het afweersysteem. ,,Als we de afweercellen van de rem afhalen om kankercellen te bestrijden, kan het gebeuren dat ze zich ten onrechte ook richten tegen onschadelijke lichaamseigen cellen.’’
Hierdoor kunnen klachten ontstaan die lijken op klachten bij auto-immuunziektes. ,,Patiënten kunnen een vorm van reuma krijgen of een dikkedarmontsteking.’’ Ook huidklachten komen voor. ,,Mensen die psoriasis hebben, kunnen een opleving van deze aandoening meemaken.’’
Dit zijn doorgaans tijdelijke klachten die overgaan als de patiënt stopt met de immuuntherapie. ,,Soms is behandeling met afweerremmende medicijnen zoals prednison nodig.’’ Klachten kunnen wel blijvend zijn als het afweersysteem eigen hormoonproducerende organen zoals de schildklier of bijnier aanvalt en deze niet meer genoeg hormonen aanmaken. ,,Patiënten hebben de rest van hun leven medicijnen nodig om dat gemis op te vangen.’’
Bijwerkingen kunnen een reden zijn om vroegtijdig te stoppen met immuuntherapie. ,,Opvallend is dat we de effecten van de behandeling door zien lopen nadat de patiënt al gestopt is. We doen hier nog verder onderzoek naar, maar het lijkt erop dat we met immuuntherapie het afweersysteem als het ware een zetje in de goede richting kunnen geven en dat het lichaam het daarna zelf overneemt.’’
Bron: www.gelderlander.nl