Kan een ketogeen dieet de groei van kwaadaardige tumoren vertragen ?
Dat is nog onduidelijk. Er missen goede vergelijkende onderzoeken bij grote groepen patiënten met kanker om antwoord te geven op deze vraag. Raadpleeg altijd uw arts of diëtist als u een ketogeen dieet wilt volgen.
Wat is een ketogeen dieet?
Een ketogeen dieet (ook wel het Coy-dieet genoemd) is een streng dieet dat bestaat uit weinig koolhydraten, weinig eiwitten en veel vet.
Koolhydraten komen in de voeding voor als zetmeel (aardappelen, brood, deegwaren, peulvruchten), melksuiker (melk, karnemelk, yoghurt), vruchtensuiker (fruit, vruchtensappen), suiker (kristalsuiker, koek en gebak) en druivensuiker (stroop, honing, snoep, frisdrank). Deze producten mogen in een ketogeen dieet niet of heel beperkt worden gebruikt.
Belangrijke eiwitbronnen in de voeding zijn: vlees, vleeswaren, vis, eieren, melk en melkproducten, maar ook in granen, noten en peulvruchten. Vetten komen niet alleen voor in boter, margarine, olie en bak- en braadproducten, maar ook in vlees, vleeswaren, kaas, melk, melkproducten, gebak en koek en hartige snacks. Een ketogeen dieet volgen is niet eenvoudig omdat het sterk afwijkt van het gewone voedingspatroon in Nederland en omdat het moeilijk is om dagelijks de goede verhouding tussen vet, koolhydraten en eiwit naar binnen te krijgen. Om voldoende vetten binnen te krijgen voor het ketogeen effect is het daarom doorgaans ook nodig om verdeeld over de dag een preparaat met veel vet te gebruiken.
Wat gebeurt er in het lichaam bij een ketogeen dieet?
Het doel van dit dieet is vetten te gebruiken voor energie in plaats van koolhydraten. Bij de vetverbranding worden ketonen gevormd, die als energiebron voor het lichaam worden gebruikt.
Het lichaam zet normaliter koolhydraten om in glucose. Door weinig koolhydraten te eten komt er minder glucose in het bloed beschikbaar. Glucose is de snelste energiebron voor het lichaam en de enige energiebron voor de hersenen. Bij onvoldoende inname aan koolhydraten gaat het lichaam vet verbranden om aan energie te komen.
Deze vetverbranding leidt tot een verhoogde hoeveelheid vetzuren in het bloed. Deze vetzuren kunnen echter de barrière naar de hersenen niet passeren. Daarom maakt de lever uit de vetzuren ketonen, die de barrière naar de hersenen wel kunnen passeren en daar als energiebron dienen in plaats van glucose. Ketonen worden over het algemeen pas gevormd in het lichaam als er minder dan 50 gram koolhydraten per dag wordt gebruikt. Volwassenen halen normaal tussen de 40 en 70% van hun energie uit koolhydraten. Iemand die 2000 kcal op een dag gebruikt, zal dan tussen de 200 en 350 gram koolhydraten eten.
Het dieet moet ook niet te veel eiwitten bevatten omdat eiwit de productie van ketonen tegen gaat. Het vormen van ketonen treedt meestal op na ongeveer 48 uur.
Wat is de theorie achter de werking van het ketogeen dieet bij kanker?
Net zoals gezonde cellen hebben kankercellen glucose nodig voor hun energie. Wanneer de inname aan koolhydraten wordt beperkt, daalt de hoeveelheid glucose in het bloed. De theorie is dat een gebrek aan glucose in het bloed de tumorcellen als het ware zou 'uithongeren'.
Insuline is nodig om glucose te verwerken. Een lagere hoeveelheid insuline in het bloed, wat komt door een lagere inname aan koolhydraten, zou de tumorgroei vertragen. Dierproef onderzoek laat inderdaad zien dat diervoer met een ketogeen samenstelling de groei van tumoren kan onderdrukken. Laboratoriumonderzoek met kankercellen laat verder zien dat de productie van ketonen de kankercel gevoeliger lijken te maken voor radiotherapie en chemotherapie. Dit was bij reageerbuisonderzoek bij verschillende soorten tumoren het geval, zoals bijvoorbeeld glioblastomen, prostaatkanker, darmkanker, alvleesklierkanker en longkanker.
Deze theorie wordt ondersteund door onderzoek bij dieren waarbij het effect van radiotherapie door een ketogeen dieet werd versterkt en de overleving werd verlengd. Maar onderzoek in reageerbuisjes met kankercellen laat ook zien dat kankercellen zich aanpassen aan het ketogeen dieet en dat de tumorcel verandert in een meer ongevoelige en kwaadaardige variant. Dit wordt door dieronderzoek bevestigd.
In een experiment met muizen groeide de tumor in eerste instantie minder hard in de groep die het ketogeen voer kreeg maar naderhand groeide de tumor versneld en overtrof de groei in de ketogeen groep zelfs de groei in de groep die normaal voer kreeg. Dit gebeurde ook bij een studie met ratten. Bij een ander onderzoek bij muizen vielen de muizen ernstig af en kregen ze leverfunctiestoornissen. Bij deze onderzoeken lijkt het ketogeen dieet dus op termijn ongunstiger te werken.
Onderzoek naar het effect van een ketogeen dieet bij patiënten met kanker:
Er zijn verschillende overzichtsartikelen geschreven over het effect van het ketogeen dieet bij patiënten met kanker.
Een overzichtsartikel uit 2018 waarin elf studies beschreven worden waarin kankerpatiënten een ketogeen dieet volgden laat zien dat alle patiënten veel moeite hadden met het volgen van het ketogeen dieet. Hierdoor is het moeilijk een uitspraak te doen over het effect van het ketogeen dieet op de kanker. Bij sommige patiënten stopte de tumorgroei, terwijl bij andere patiënten de tumor juist wel groeide. In een zeer kleine studie bij 16 patiënten met kanker in een vergevorderd stadium, waarvoor geen behandeling meer mogelijk was, is gedurende drie maanden een ketogeen dieet geprobeerd, maar slechts vijf patiënten konden dat volhouden. Het effect was onduidelijk.
Ook bij andere kleine studies hadden patiënten zeer veel moeite om het dieet vol te houden.
Uit een ander overzichtsartikel uit 2018 naar het ketogeen dieet bij hersentumoren blijkt in preklinische studies dat het volgen van een ketogeen dieet een positief effect lijkt te hebben op tumorgroei en overleving. Het dieet lijkt veilig en haalbaar, maar er is onvoldoende data van patiënten over het effect op voedingstoestand, lichaamssamenstelling en kwaliteit van leven. Er wordt aangegeven dat verder onderzoek bij patiënten nodig is.
Uit een vergelijkende studie uit 2018 onder 45 vrouwen met eierstok- en baarmoederhalskanker blijkt dat vrouwen die het ketogeen dieet hadden gevolgd, aangaven dat ze meer energie hadden, dat ze minder lichamelijke klachten hadden en minder trek in voedingsmiddelen met veel suiker of verzadigd vet. Er werd geen negatief effect gevonden op de kwaliteit van leven. Ook in dit onderzoek wordt aangegeven dat er nog meer onderzoek nodig is naar bij welke kankersoorten en behandelingen het ketogeen dieet een toevoeging kan zijn en om te kijken wat de langetermijneffecten zijn van het volgen van een ketogeen dieet.
Kortom, er is nog veel wetenschappelijk onderzoek bij patiënten nodig voordat duidelijk is wat het effect is van een ketogeen dieet op tumorgroei. Daarbij is een groot nadeel van het ketogeen dieet dat het lastig te volgen en vol te houden is voor de patiënt.
Is het volgen van een ketogeen dieet veilig voor patiënten met kanker?
Dat is niet zeker. Wanneer kankercellen zich inderdaad aanpassen aan een ketogeen dieet en veranderen in een meer ongevoelige en kwaadaardige variant dan is het ketogeen dieet niet veilig. Een ketogeen dieet wordt over het algemeen wel goed verdragen met minimale bijwerkingen. Bijwerkingen die kunnen optreden zijn obstipatie (verstopping), vermoeidheid, zout verlies en een te hoog zuurgehalte in het bloed (milde acidose). Bij vergevorderde kanker kan een streng dieet als belastend worden ervaren als juist de voedingsmiddelen die graag worden gegeten uit het menu worden geschrapt. Ook kan het ketogeen dieet, indien dit niet onder begeleiding van een diëtist wordt gevolgd, leiden tot tekorten aan vitamines en mineralen.
Let op !
Begin nooit zelf aan een ketogeen dieet maar overleg altijd eerst met uw behandelend arts en diëtist.