‘De sociale context bepaalt echt een groot deel’: 7 inzichten over kanker.
Auteur: Nina Agrawal -.demorgen.be
‘Mutaties zijn heel belangrijk, maar ze vormen niet de volledige verklaring voor het ontstaan van tumoren’, zegt Douglas Hanahan van het Ludwig Instituut voor Kankeronderzoek in Lausanne.
Beeld JUN CEN / NYT.
Kan vervuiling kanker veroorzaken? Wat is het verband tussen ontstekingen en kanker? En hoe verspreiden tumoren zich? Dit is wat de wetenschap op dit moment te zeggen heeft.
Elke dag delen miljarden cellen in ons lichaam zich of sterven af. Dat maakt deel uit van de ingewikkelde processen die ervoor zorgen dat ons bloed stroomt, het voedsel door onze darmen beweegt en onze huid zich heropbouwt. Af en toe gaat er echter iets mis, zodat cellen die zouden moeten stoppen met groeien of afsterven dat niet doen. Als daar niets aan gedaan wordt, kunnen die cellen in kanker veranderen.
De vraag wanneer en waarom dat precies gebeurt – en wat er gedaan kan worden om dat te stoppen – houdt kankerwetenschappers en artsen al lang bezig. Ondanks de vele onbeantwoorde vragen die er nog zijn hebben zij al enorme vooruitgang geboekt in het begrijpen en behandelen van kanker.
“We zijn nu veel minder bang om patiënten te vertellen wat we wel en niet weten omdat we tegenwoordig veel meer weten”, zegt onderzoeker George Demetri van het Dana-Farber Cancer Institute in Boston.
1. Waarom leiden sommige genetische mutaties tot kanker en andere niet?
Wetenschappers dachten vroeger dat genetische mutaties – veranderingen in de lettersequentie van je DNA – aan de basis lagen van alle vormen van kanker. Ze hadden daarin slechts gedeeltelijk gelijk. “Mutaties zijn heel belangrijk, maar ze vormen niet de volledige verklaring voor het ontstaan van tumoren”, zegt Douglas Hanahan van het Ludwig Instituut voor Kankeronderzoek in Lausanne. Sommige mutaties blijven ons hele leven sluimeren en leiden nooit tot kanker.
Het is nu duidelijk dat er, los van DNA-mutaties, andere factoren zijn die de manier veranderen waarop genen tot expressie komen. Dat worden epigenetische veranderingen genoemd. Wetenschappers hebben ontdekt dat die een grote rol spelen bij het veroorzaken van kanker.
Wetenschappers begrijpen nog niet helemaal wat leidt tot epigenetische veranderingen. Veroudering, blootstelling aan voeding en milieu en chronische ontstekingen worden echter als mogelijke boosdoeners gezien.
2. Kunnen mensen kanker krijgen van vervuiling? Hoe zit het met microplastics?
Wetenschappers weten al lang dat sommige chemicaliën, zoals asbest en radon, of zoals de stoffen die in sigarettenrook en alcohol zitten, kanker kunnen veroorzaken. Maar in de afgelopen jaren heeft nieuw onderzoek alarm geslagen over de risico’s van luchtvervuiling, microplastics en per- en polyfluoralkylstoffen, oftewel PFAS.
“Er zijn aanwijzingen dat die stoffen kankerverwekkend kunnen zijn, maar over welke kankersoorten, wanneer en hoe moeten we nog veel meer informatie verzamelen”, zegt W. Kimryn Rathmell, voormalig directeur van het Amerikaanse National Cancer Institute.
Het bewijs is het sterkst voor luchtvervuiling. Van fijne stofdeeltjes, bekend als PM 2,5, is aangetoond dat ze het risico op long- en borstkanker verhogen, aldus Loretta Erhunmwunsee, docent thoraxchirurgie bij City of Hope, een Amerikaanse organisatie voor kankeronderzoek en -behandeling.
Het maakt waarschijnlijk uit aan hoeveel vervuiling je wordt blootgesteld en hoelang. Onderzoek toont aan dat zwarte mensen in de Verenigde Staten onevenredig worden blootgesteld aan hoge niveaus van luchtvervuiling. Ze vertonen ook hogere percentages longkanker en sterfte aan de ziekte dan andere raciale groepen. “De sociale context bepaalt echt een groot deel van de kankerresultaten die we zien en eigenlijk zelfs de ontwikkeling ervan en het kankerrisico zelf”, zegt Erhunmwunsee.
Microplastics.
Beeld Getty images..
3. Wat is het verband tussen ontstekingen en kanker?
Wetenschappers hebben jarenlang naar chemische stoffen in onze voeding en omgeving gezocht die genetische mutaties veroorzaakten. Maar het wordt steeds duidelijker dat als dergelijke blootstellingen ons kankerrisico beïnvloeden, ze dat waarschijnlijk doen door ontstekingen uit te lokken en niet door direct DNA te beschadigen. Dat zegt Robert Weinberg, docent biologie aan het Massachusetts Institute of Technology.
Neem nu de darmen. Ongezonde voeding kan de balans van ons microbioom verstoren, waardoor bepaalde bacteriën ongecontroleerd kunnen groeien. Wetenschappers denken dat dit chronische ontstekingen kan veroorzaken, die kunnen leiden tot kanker van de dikke darm of de alvleesklier, stelt Davendra Sohal, oncoloog aan het University of Cincinnati Cancer Center, gespecialiseerd in maag- en darmkanker.
Ontsteking kan ook kanker bevorderen in cellen die al gemuteerd zijn. Van PM 2,5-deeltjes is bijvoorbeeld aangetoond dat ze ontstekingen in de longen opwekken, zodat slapende gemuteerde cellen wakker worden en tumoren kunnen ontstaan.
4. Hoe komt het dat tumoren ongecontroleerd kunnen groeien?
Kanker is niet zomaar een groep abnormale cellen die groeien op een manier waarop dat niet zou moeten. Wetenschappers begrijpen nu dat tumoren complexe weefsels zijn die bestaan uit kankercellen en normale cellen die zijn gerekruteerd om hun groei te ondersteunen.
Veel van die normale cellen zijn van hetzelfde type immuuncellen die de plek van een verwonding of infectie overspoelen om de wond te helpen genezen door nieuwe cellen te helpen vermenigvuldigen, bloedvaten aan te maken, de vorming van nieuw bindweefsel te stimuleren en aanvallen van andere delen van het immuunsysteem te voorkomen. Dat zijn mogelijkheden die kankercellen onbeperkt kunnen overnemen om hun eigen groei te ondersteunen. “Tumoren zijn wonden die niet genezen”, legt Hanahan uit, verwijzend naar een observatie die voor het eerst werd gedaan in de jaren 80 door Harvard-patholoog Harold Dvorak die ons begrip van kanker compleet heeft veranderd.
Kevin Cheung van het Fred Hutch Cancer Center in Seattle zegt dat hoe tumoren uitzaaien – zich verspreiden en vestigen op afgelegen plaatsen – voor een groot deel nog steeds een mysterie is. Hij heeft onlangs aangetoond dat dode en stervende cellen binnen een tumor een omgeving kunnen creëren die het makkelijker maakt voor levende tumorcellen om naar buiten te komen en zich te verspreiden. Andere studies wijzen erop dat immuuncellen hun inhoud kunnen overdragen aan tumorcellen om ze invasiever te maken.
Doorsnede van een neuro-endocriene tumor
.Beeld RV.
5. Welke risicofactoren hebben we zelf in de hand?
Veel kankers ontstaan om redenen waar we niets aan kunnen doen. “Er zullen altijd kankers zijn, al hebben we de beste preventie”, zegt Rathmell. Maar preventie kan wel degelijk een enorm verschil maken.
Epidemiologen schatten nu dat 40 procent van alle kankers en een vergelijkbaar deel van de sterfgevallen door kanker kan worden toegeschreven aan risicofactoren die mensen zelf kunnen aanpakken. De grootste risicofactor is roken, maar op de lijst staan ook blootstelling aan de zon, alcoholgebruik en overgewicht.
Sommige infecties, waaronder infecties veroorzaakt door het hepatitis B- en C-virus, het humaan papillomavirus en de bacterie Helicobacter pylori, kunnen ook bepaalde vormen van kanker veroorzaken. Je laten vaccineren voor HPV en je laten screenen op hepatitis en H. pylori kan je risico verkleinen.
6. Wat is de juiste manier om kanker te behandelen?
Nog maar een paar decennia geleden bestond de behandeling van kanker grotendeels uit giswerk. “We gooiden gewoon wat gif in de strijd en hoopten op het beste”, vertelt Demetri.
Vandaag de dag hebben oncologen een duidelijker idee van wie baat kan hebben bij chemotherapie – waarbij gifstoffen worden toegediend die naast kankercellen ook gezonde cellen doden – en wie beter een meer gerichte behandeling krijgt, zoals een medicijn dat een specifiek defect eiwit in de kanker aanpakt.
Artsen beschikken tegenwoordig ook over betere behandelingen, deels dankzij een beter begrip van de rol van het immuunsysteem. “Hoe het immuunsysteem werkt, wat die cellen anders maakt, wat ze actief maakt, wat ze slapend maakt, hun afstemming, al die dingen moesten we weten voordat we konden proberen met de knoppen te spelen”, legt Rathmell uit.
Kunnen spelen met de regelaars heeft een heel nieuw gebied van kankerbehandeling geopend dat bekendstaat als immunotherapie. Artsen kunnen nu de remmen van T-cellen afhalen – de vechters van het immuunsysteem die kankercellen doden. Checkpoint-inhibitor-therapieën worden bijvoorbeeld gebruikt voor de behandeling van long- en huidkanker. Men kan ook T-cellen ontwikkelen om kanker te vinden en te bestrijden. Dat is de aanpak achter CAR T-celtherapie, die het meest effectief is gebleken bij de behandeling van bloedkanker.
Dankzij een receptor aan hun buitenkant kunnen T-cellen tumorcellen herkennen en aanvallen.
Beeld Thinkstock.
7. Valt kanker écht te genezen?
Hoewel mensen misschien denken dat kanker “genezen” is zodra iemand in remissie is, zijn artsen van oudsher terughoudend met beloftes dat ze iemand volledig van kanker kunnen verlossen. “We hebben het woord ‘genezen’ nooit durven te gebruiken”, zegt Marcel van den Brink, voorzitter van City of Hope National Medical Center. Maar nieuwere behandelingen, zoals stamceltransplantaties en CAR T, geven hem en andere artsen meer hoop. “Het is een ommekeer geweest van ‘je gaat dood aan deze kanker’ naar ‘we hebben een hele resem beschikbare, interessante behandelingen waar we mee aan de slag gaan’”, aldus Rathmell.
Zelfs als er geen ziekteverschijnselen zijn, kunnen sommige vormen van kanker terugkomen, en in die gevallen zijn artsen voorzichtiger over de mogelijke gevolgen. Toch is er reden voor optimisme. Het aantal sterfgevallen door kanker is de afgelopen 30 jaar gedaald. We hebben nu medicijnen die gericht zijn op kankerverwekkende genen die lang voor onmogelijk werden gehouden.
Bepaalde vormen van kanker waren vroeger “doodvonnissen”, zegt Sohal. Nu lijken ze meer op diabetes, een gecompliceerde ziekte die behandeld kan worden met beheersbare bijwerkingen. Sohal: “Mensen blijven lang leven met de ziekte.”
Bron: www.demorgen.be