De hersenen vormen het centrum van het zenuwstelsel. Signalen van buiten worden via de zenuwen en het ruggenmerg naar de hersenen geleid, daar waargenomen en verwerkt. Vanuit de hersenen gaan opdrachten via de zenuwbanen naar de rest van het lichaam.

Naarmate een diersoort hoger ontwikkeld is, wordt het verwerken van prikkels in de hersenen steeds belangrijker. Bij de mens moeten prikkels, -zoals pijn-, niet alleen gevoeld worden (sensorische waarneming) en een vluchtreactie oproepen (reflexen). Het is even belangrijk dat de prikkel ook begrepen wordt (waar komt de pijn vandaan?), dat er van oorzaak en gevolg wordt geleerd, dat de prikkel ook voor soortgenoten zichtbaar is (emoties: huilen), hoorbaar is (schreeuwen) en begrepen wordt (taal en spraak: ‘Pas op, het vuur is heet!’). Het zenuwstelsel is een ingewikkeld systeem, met aan- en uitvoerende zenuwen, speciale gebieden voor gevoel, beweging, emoties, taal en spraak naast een netwerk dat al deze gebieden met elkaar laat samenwerken.

Anatomie en functie van het zenuwstelsel

Het is moeilijk om vorm en functie van het zenuwstelsel los van elkaar te bespreken, omdat plaats en functie zo sterk met elkaar samenhangen.

Het zenuwstelsel wordt om praktische redenen verdeeld in:

Het centraal zenuwstelsel

Aan de hersenen kunnen een aantal onderdelen onderscheiden worden: de grote hersenen verdeeld over een linker en rechter hersenhelft, de kleine hersenen (het cerebellum) en de hersenstam die overgaat in het ruggenmerg (myelum spinalis  of kortweg: myelum).

Onderaanzicht van de hersenen. De gekleurde structuren zijn hersenzenuwen (bijvoorbeeld de oogzenuw). Van de grote hersenen is alleen de voorhoofdskwab en de slaapkwab zichtbaar.Oorspronkelijk van:  Patrick J. Lynch, medical illustrator Carl Jaffe, MD, cardiologist. https://creativecommons.org/licenses/by/2.5/ 

De grote hersenen (het cerebrum).
 

Het oppervlak van de hersenen is typisch herkenbaar door de hersenwindingen die de hersenschors (cortex) vormen.  De hersenen zijn zo gevormd dat de linkerhelft van de grote hersenen de rechterlichaamshelft bestuurt en de rechterhelft van de grote hersenen de linkerlichaamshelft. Zo v

eroorzaakt een hersentumor in de rechterhelft van de grote hersenen meestal klachten van de linkerlichaamshelft (verlamming, gevoelsverlies, epileptische krampen) en veroorzaakt een hersentumor aan de linkerhelft van de grote hersenen uitval van de rechterlichaamshelft. Lees meer hierover bij veranderingen in verstandelijke vermogens en gedrag.

Zijaanzicht van de hersenen.
Bron: Patrick J. Lynch, medical illustrator; C. Carl Jaffe, MD, cardiologist. https://creativecommons.org/licenses/by/2.5/

Bewegingscentra

De centrale hersengroeve markeert de verdeling tussen de voorste hersenkwab (frontaalkwab) en de wandbeenkwab (parietaalkwab). In de hersenwinding voor de centrale groeve liggen de belangrijkste bewegingscentra. Een tumor in dit gebied veroorzaakt verlammingsverschijnselen aan de andere helft van het lichaam. De bewegingsfuncties van het lichaam zijn als het ware verdeeld over deze winding, waarbij het middelste deel het been aanstuurt en de meer naar buiten gelegen delen de arm en het gelaat.

Waarneming van gevoelsprikkels

De hersenwinding direct achter de centrale groeve is het gebied waarin de waarneming van gevoelsprikkels zit. Een hersentumor in dit gebied veroorzaakt uitval van het gevoel aan de andere helft van het lichaam. In deze winding bestaat een vergelijkbare verdeling als in de motorische winding.

Bewuste zien

Het achterste gedeelte van de grote hersenen, boven de kleine hersenen, is verantwoordelijk voor het bewuste zien. Gezichtprikkels komen binnen in de ogen, en worden via de gezichtsbanen naar het achterste deel van de hersenen overgebracht. Patiënten met een tumor in de achterste hersenkwab kunnen ongewone gezichtswaarnemingen hebben, of missen een deel van het gezichtsvermogen.

De kleine hersenen (cerebellum)

De grote en de kleine hersenen worden door een vlies van elkaar gescheiden. De verbinding tussen de grote en de kleine hersenen loopt via de hersenstam. De kleine hersenen zijn ondermeer verantwoordelijk voor het ordelijk uitvoeren van bewegingen. Patiënten met een tumor in de kleine hersenen hebben nogal eens last van evenwichtsstoornissen, staan onzeker op de benen en hebben last van een zwalkend looppatroon.

De hersenstam

De verzamelde zenuwbundels uit de linker en rechter hersenhelft van de grote hersenen kruisen elkaar in de hersenstam. De hersenstam is ook het deel van de hersenen waaruit de meeste hersenzenuwen ontspringen en de hersenen verbinden met ogen, oren, aangezicht, mond en keel, schoudergordel, hart en middenrif. Verder bevinden zich in de hersenstam een aantal kernen die verantwoordelijk zijn voor een aantal essentiële levenstaken: ademhaling, slikken, dag- en nachtritme, hartritme, temperatuurregulatie, slapen en waken. Een tumor in de hersenstam onderbreekt niet alleen de verbinding tussen de hersenen en de rest van het lichaam, maar is soms direct levensbedreigend door verstoring van de basale levenstaken.

Het ruggenmerg (myelum spinalis)

De zenuwbundels van de hersenstam verlaten de schedelholte via het achterhoofdsgat, en lopen dan als het ruggenmerg door een kanaal gevormd door de opeengestapelde ruggenwervels. Tussen iedere ruggenwervel takken links en rechts de zenuwwortels af. Het ruggenmerg wordt naar onderen steeds smaller, en vanaf de lendenen bestaat het ruggenmerg uit afzonderlijke zenuwbundels (cauda equina of paardestaart). Tumoren in het ruggenmerg, of vaker nog, tumoren in de ruggenwervels die duwen tegen het ruggenmerg, veroorzaken plaatselijke pijn en verlies van het gevoel  en verlammingen in het gebied onder het aangedane wervel.

De perifere zenuwen

Nadat zenuwbundels het ruggenmerg verlaten komen sommige bundels gedeeltelijk weer bij elkaar links en rechts in de hals (plexus brachialis) en laag in de rug (plexus lumbosacralis) en vormen daarna de zenuwen naar de armen en de benen. Tumoren van de perifere zenuwen of die tegen de perifere zenuw aanliggen, geven meestal eerst pijn, en pas in een veel latere fase ook gevoelsvermindering en verlammingen.

Bron:   www.hersenstichting.nl